تاریخ دریافت: 21 شهریور 1396،
تاریخ بازنگری: 01 دی 1396،
تاریخ پذیرش: 05 دی 1396
چکیده
در این مقاله، جنبه‌هایی از نظام آوایی گویش دیباجی در چارچوب واجشناسی زایشیتوصیف و تحلیل شده است. گویش دیباجی نام گویش رایج در شهر دیباج است. دیباجی یکی از گونه‌های زبانی حاشیة دریای خزر است که از خانوادة زبانهای ایرانی غربی به‌شمار می‌رود. دیباج نام شهری در شمال دامغان از شهرستان‌‌های استان سمنان است. برای انجام این پژوهش، داده‌هایی از پنج گویشور بومی در ردة سنی بالای 45 سال، که عمدتاً کم‌سواد و بی‌سواد بودند، از طریق مصاحبه و تکمیل پرسش‌نامه جمع‌آوری شده است. همچنین یکی از نگارندگان این پژوهش، خود، گویشور این منطقه می‌باشد. روش این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. پیکرة گردآوری‌شده بر مبنای الفبای آوانویسی بین‌المللی (IPA) آوانگاری شده است. فرایندهایی که در این گونة زبانی معرفی شده‌اند عبارت‌اند از: همگونی، ناهمگونی، حذف، درج، نرم‌شدگی و قلب. ملاک انتخاب این فرایندها یکی وقوع فراوان آن‌ها در پیکرة گردآوری‌شده است و دیگری تفاوت بارز بسیاری از آن‌ها با فرایندهای رایج در گونة معیار زبان فارسی. پس از معرفی و توصیف هریک از فرایندهای موردبحث، بلافاصله قاعده/قواعد واجی ناظر بر آن در چارچوب واجشناسی زایشی استانده صورت‌بندی شده، برهم‌کنش آن با سایر قواعد موردبررسی قرار گرفته است.
1Faculty Member- General Linguistics Department - Semnan University
2MA. in Linguistics - Semnan University
چکیده [English]
This research aims at the description and analysis of some aspects of the phonology of Dibaji variety from the perspective of Standard Generative Phonology. Dibaji is classified as one of the Caspian varieties of Western Iranian Languages family .The Dibaji dialect is spoken in the city of Dibaj, located in the North of Damghan city in Semnan province. The required data were collected through completing questionnaires and interviewing with five native speakers (mainly older than 45 illiterate and less educated). One of the authors of the present research is also a native speaker of Dibaji. This research is descriptive-analytical.The data are transcribed in International Phonetic Alphabet (IPA). The phonological processes studied in the research are assimilation, dissimilation, deletion, insertion, lenition, and metathesis. The processes are selected based on their frequent occurrence in the corpus and their remarkable differences with the existing phonological processes in Standard Farsi. After describing each phonological process, the related phonological rule was formulated to account for the existing regularity. If there is any rule interaction with other existing rules in this research, it is introduced and discussed accordingly.
- ابوالقاسمی، محسن (1393)، دستور تاریخی زبان فارسی،تهران: سمت.
- اشمیت، رودیگر (1383)، راهنمای زبانهای ایرانی، ترجمۀ فارسی زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران: ققنوس.
- اکبرپور، جعفر (1394)، گنجینة گویش‌های ایرانی (استان مازندران1)، جلد اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- آقاگل‌زاده، فردوس (1383)، برخی تغییرات آوایی و فرایندهای واجی فعال در گویش مازندرانی،گویش‌شناسی، ضمیمة نامة فرهنگستان، جلد اول، شمارة 3، صص 4-13.
- جوکار شهرستانی، سارا، (1392)، «فرایندهای واژ-واجی در زبان سمنانی»، پایان‌نامة منتشر نشدة کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان.
- حسن‌دوست، محمد، (1383)، فرهنگ ریشه‌شناسی زبان فارسی، جلد اول، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- رضایی باغ‌بیدی، حسن (1380)، معرفی زبان‌ها و گویش‌های ایران، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- شاه‌حسینی، علیرضا (1387)، دیباج، گوهری در شمال دامغان، سمنان: حبله‌رود.
- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و فردوس آقاگل‌زاده و علی رضایی، (1387)، «برخی فرایندهای واجی در گونه زبانی شیرگاه از گویش مازندرانی»، زبان و زبانشناسی، شماره 7 ، صص 93 – 106.
- لُکوک، پیِر (1383)، گویش‌های حاشیة دریای خزر و گویش‌های شمال غرب ایران، در راهنمای زبانهای ایرانی، جلد دوم، زبانهای ایرانی نو، صص 489-515. رودیگر اشمیت (ویراستار). ترجمه‌ی فارسی زیر نظر حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس.
-Crystal, David, (2008) A Dictionary of Linguistics & Phonetics, Oxford: Blackwell.
