امین, سیدعلیرضا, نعیمی, اشکان. (1403). بازخوانی فقهی ارث زوجه از زمین با تاکید بر بررسی ادله مشهور متاخرین و سیدمرتضی. نشریه هنرهای کاربردی, 16(37), 141-172. doi: 10.22075/feqh.2023.29097.3452
سیدعلیرضا امین; اشکان نعیمی. "بازخوانی فقهی ارث زوجه از زمین با تاکید بر بررسی ادله مشهور متاخرین و سیدمرتضی". نشریه هنرهای کاربردی, 16, 37, 1403, 141-172. doi: 10.22075/feqh.2023.29097.3452
امین, سیدعلیرضا, نعیمی, اشکان. (1403). 'بازخوانی فقهی ارث زوجه از زمین با تاکید بر بررسی ادله مشهور متاخرین و سیدمرتضی', نشریه هنرهای کاربردی, 16(37), pp. 141-172. doi: 10.22075/feqh.2023.29097.3452
امین, سیدعلیرضا, نعیمی, اشکان. بازخوانی فقهی ارث زوجه از زمین با تاکید بر بررسی ادله مشهور متاخرین و سیدمرتضی. نشریه هنرهای کاربردی, 1403; 16(37): 141-172. doi: 10.22075/feqh.2023.29097.3452
1دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی. دانشگاه تهران. تهران. ایران. (نویسنده مسئول)
2استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی. دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. ایران.
تاریخ دریافت: 12 دی 1401،
تاریخ بازنگری: 22 اسفند 1401،
تاریخ پذیرش: 27 اسفند 1401
چکیده
در مسأله ارث زوجه از زمین، به عنوان یکی از فروعات مورد ابتلاء بحث میراث زنان، آراء مختلفی در کتب فقهی مطرح گردیده است؛ این تفاوت دیدگاهها که منشأ آن استظهار متفاوت فقها از روایات بوده است، به عرصه تقنین نیز راه یافته است به گونهای که با اصلاحاتی که در بهمن 1387 در مواد 946 و 948 ق.م. صورت گرفت، نظریه بهرهمندی زوجه از قیمت اموال غیرمنقول - قول سید مرتضی - جایگزین نظریه محرومیّت زوجه از عین و قیمت اموال غیر منقول - قول مشهور متأخّرین از فقها - شد. شائبه نفوذ رگههایی از جریانهای خواهان تساوی حقوق همه جانبه زن و مرد در برخی از استنباط های فقهی و نیز نقش برجسته مقام تقنین در صیانت از تعالیم اسلام، میطلبد که مسأله ارث زوجه از زمین، با نگاهی بیطرفانه واکاوی گردد تا از رهگذر تحقیق در مستندات اقوال، زمینه برای روشن شدن نظریه صواب در مسأله، فراهم آید. این نوشتار با روش توصیفی - تحلیلی، درصدد اثبات استحکام نظریه مشهور متأخّرین است که بر اساس آن، زوجه اعم از ذات ولد یا غیر ذات ولد از شوهر متوفّایش، از عین و قیمت زمین - چه زمین مسکونی چه زمین زراعی - ارث نمی‌برد ولی از قیمت بناء ارث می برد.
Jurisprudential Investigation of Wife’s Inheritance from Land by Emphasizing Famous Arguments of Later Scholars and Seyed Murteza
نویسندگان [English]
Sayyed Alireza amin1؛ Ashkan Naeimi2
1PhD Student of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Tehran University, Tehran, Iran (Corresponding Author
2Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Principles of Islamic Law, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran.
چکیده [English]
Concerning the subject of the wife’s inheritance from land, which is an adjunct issue in the field of women inheritance, various perspectives have been raised in jurisprudential books. Different perspectives, which have originated from different scholars’ interpretations, have also found their way into the legislative domains, as with the amendments in the February of 2008 in articles 946 and 948 of the Civil Code, the theory of the wife’s share of the price of the immovable property (the view by Seyed Murteza) replaced the theory of the wife’s deprivation of the price of the immovable property and its kind (the view by later scholars). Doubts about the influence of the egalitarian movements calling for the equality of rights between men and women in some jurisprudential inferences, and also the outstanding role of legislature in safeguarding Islamic teachings require a fair investigation into the wife’s inheritance from land so that the true theory in this regard is clarified. This study used the descriptive-analytical method to demonstrate the outstanding theory of later scholars, upon which the wife, with or without children, does not inherit from her deceased husband’s price of land and its kind, either residential or agricultural, though she inherits from the price of buildings.
کلیدواژه‌ها [English]
wife inheritance, with children, absolute land, residential land, land price, immovable property, estate
مراجع
قرآن کریم.
ابن اثیر، مبارک بن محمد (بیتا)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، ج2، قم: اسماعیلیان.
ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور(1410ق)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج3، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن برّاج طرابلسی، عبدالعزیز بن برّاج (1406ق)، المهذّب، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد (1416ق)، مجموعه فتاوای ابن جنید، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
ابن حمزه طوسی، محمد بن علی (1408ق)، الوسیله إلى نیل الفضیله، قم: انتشارات کتابخانه آیه الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، ج8، چ3، بیروت: دار الفکر.
احمدی تبار، احمد (1398)، ارث زوجه از زمین، مجله خانواده در آیینه فقه، 4، 54-31.
اردبیلی(مقدس)، احمد بن محمد (1403ق)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج11، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
اصغری آقمشهدی، فخرالدین؛ حبیبی، مهدی (1389)، اموال موضوع ارث زوجه در فقه و حقوق موضوعه ایران، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 2، 7-22.
پیرعباسی، یحیی (1387ش)، تحلیلی بر ارث زوجه از اموال غیرمنقول، مجله کتاب زنان، 40، 69-102.
تجری مؤذّنی، زهرا؛ ایزدی فرد، علی اکبر؛ فقیهی، علی؛ ابوالحسینی، علی اکبر (1401)، پژوهشی در حکم توارث زوجین در ازدواج موقّت، فصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 27، 105-124.
تمیمی مغربی، نعمان بن محمد (1385ق)، دعائم الاسلام، ج2، چ2، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
جبعی عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی(1410ق)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج8، محشی: سید محمد کلانتر، قم: کتابفروشی داوری.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1371)، دوره حقوق مدنی ارث، ج1، چ3، تهران: کتابخانه گنج دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1410ق)، صحاح-تاج اللغه و صحاح العربیه، ج1، بیروت: دار العلم للملایین.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، تحصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج21 و26، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.
حسنوند، محمدباقر (1394)، مبانی فقهی و حقوقی ارث زوجه از زمین، پایاننامهکارشناسیارشد، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم.
حلبی(ابوالصلاح)، تقی الدین بن نجم الدین (1413ق)، الکافی فی الفقه، ج1، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین(ع).
حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1410ق)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام(الف)، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حلّی(علامه)، حسن بن یوسف (1413ق)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه(ب)، ج9، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1408ق)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج4، چ2، قم: اسماعیلیان.
حلّی(محقق)، جعفر بن حسن (1418ق)، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، ج2، چ6، قم: مؤسسه المطبوعات الدینیه.
خمینی(امام)، سید روح الله (1392ق)، تحریر الوسیله،ج2، تهران: المکتبه ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه الاسلامیه.
خوئی، سید ابوالقاسم (1422ق)، مصباح الأصول، ج1، تقریر: محمد سرور واعظ حسینی بهسودی، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی.
دانش، محمدحسن (1390)، بررسی آخرین و برترین آراء و نظریهها پیرامون ارث زوجه از زمین (تقریرات درس خارج محمدجواد فاضل لنکرانی)، قم: نشر مرکز فقهی ائمه اطهار.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ قرآن، سوریه: دار الشامیه.
سبحانی تبریزی، جعفر (1415ق)، نظام الارث فی الشریعه الاسلامیه الغرّاء، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
سبحانی تبریزی، جعفر (1432ق)، المبسوط فی أُصول الفقه، ج3، قم: مؤسسه امام صادق(ع).
سبزواری، محمدباقر بن محمد (1423ق)، کفایه الاحکام، ج2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
سید مرتضی، علی بن حسین (1415ق)، انتصار فی انفرادات الامامیه، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
شهیدی، محمدتقی (1400)، درس خارج فقه: ارث زوجه، جلسه 29/4/1400 تا 13/4/1400.
صافی گلپایگانی، لطف الله (1415ق)، میراث الزوجه (تقریرات درس آیت الله بروجردی)، قم: دار القرآن الکریم.
صدر، سید محمدباقر (1408ق)، اقتصادنا، ج2، چ2، قم: مجمع شهید صدر.
صدوق(شیخ)، محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی(1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج4، چ2، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1390ق)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، ج4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1400ق)، النهایه فی مجرّد الفقه و الفتاوى، چ2، بیروت: دار الکتاب العربی.
طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الاحکام، ج9، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی(شیخ الطائفه)، محمد بن حسن(1387ق)، المبسوط فی فقه الامامیه، ج4، چ3، تهران: المکتبه المرتضویه الاحیاء الآثار الجعفریه.
عاملی(شهید اول)، محمد بن مکّی(1414ق)، غایهالمراد فی شرح نکت الإرشاد، ج3، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
غفوری، نرگس (1390ش)، بررسی فقهی-حقوقی مواد 946 و 948 قانون مدنی مصوب 6 بهمن 1387 شمسی در مورد ارث زوجه از زمین، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه یزد.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، ج2، چ2، قم: هجرت.
کاتوزیان، ناصر (1386)، دوره مقدماتی حقوق مدنی(درس‌هایی از شفعه، وصیت و ارث)، چ9، تهران: میزان.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، ج6 و 7 و 13، چ4، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مفید(شیخ)، محمد بن محمد (1413ق)، المقنعه، قم: کنگره جهانی شیخ مفید(ره).
نجفی(صاحب جواهر)، محمدحسن (1404ق)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج9 و 39 و40، چ7، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1428ق-1429ق)، میراث الزوجه من العقار، مجله فقه اهل البیت علیهم السلام (بالعربیه)، 45-49.
هاشمی شاهرودی، سید محمود (1432ق)، منهاج الصالحین، ج2، قم: مکتب آیه الله العظمی السید محمود الهاشمی.
