پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 21 |
| تعداد شماره‌ها | 663 |
| تعداد مقالات | 9,692 |
| تعداد مشاهده مقاله | 69,022,236 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 48,496,292 |
تشبیه مزدوج در شعر فارسی صناعتی فراموش‌شده در منابع بلاغت | ||
| مطالعات زبانی و بلاغی | ||
| دوره 16، شماره 40، تیر 1404، صفحه 183-210 اصل مقاله (1.2 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22075/jlrs.2024.33779.2455 | ||
| نویسنده | ||
| سعید رحیمی* | ||
| استادیار زبان و ادبیات فارسی، مرکز زبان‌ها و زبان‌شناسی، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران | ||
| تاریخ دریافت: 25 فروردین 1403، تاریخ بازنگری: 10 شهریور 1403، تاریخ پذیرش: 11 شهریور 1403 | ||
| چکیده | ||
| تشبیه به‌عنوان یکی از شگردهای اساسی تخیل، اقسام گوناگونی دارد. با اینکه منابع بلاغت کمابیش در پی شناسایی، تعریف و دسته‌بندی اقسام تشبیه و به‌طورکل، تدوین مبانی نظری زیبایی‌شناسی ادبیات فارسی بوده‌اند، همواره تطابق کامل میان متون خلاقانه و منابع نظری برقرار نبوده است. ازاین‌رو، دسته‌بندی‌ها و تعاریفی که در متون بلاغی از صناعت تشبیه عرضه می‌شود، نمایانگر همة شیوه‌های تشبیه‌سازی و ظرایف خلاقانة آن نیستند. یکی از شیوه‌های بدیعِ تشبیه در شعر فارسی، تشبیه مزدوج نام دارد. هدف این پژوهش آن بود که ضمن به دست دادن تعریفی جامع و مانع از این تشبیه، تاریخچة آن را در کتب بلاغت و دیوان‌های شعری بررسی و درنهایت رایج‌ترین الگوهای تشبیه مزدوج را شناسایی کند. درنهایت، این نتایج حاصل شد که تشبیه مزدوج نوعی تشبیه استخدام است با بن‌مایة معنایی ثابت که بیانگر شباهت غم‌انگیز وجهی از امور عاشق به یک ویژگی در معشوق است. شباهتی که ته‌تنها بیانگر نزدیکی نیست، بلکه به شکلی متناقض‌نما، آشکارکنندة نوعی دوری و تباین است. دیگر اینکه ظاهراً کهن‌ترین منبع بلاغی که تشبیه مزدوج را شناسایی و تعریف کرده، ترجمان البلاغه است؛ اما بلاغیون پس از رادویانی، این شیوة بدیع تشبیه‌سازی را یا فراموش کرده‌اند یا با نام تشبیه تسویت، ویژگی‌های گوهری و متمایزکنندة آن را از نظر انداخته‌اند. همچنین، نخستین شاعری نیز که اقبال ویژه به این نوع تشبیه داشته، ظاهراً منطقی رازی است. در واپسین گام، پس از ذکر وجوه اشتراک و تمایز تشبیه مزدوج با تشبیه تسویت و تشبیه استخدام، این صنعت تعریف و بازشناسایی و با مراجعه به دیوان‌های شعری، اقسام تشبیه مزدوج در قالب شانزده الگوی رایج و پرکاربرد، شناسایی و دسته‌بندی شد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| تشبیه؛ تشبیه مزدوج؛ بلاغت؛ شعر فارسی؛ تشبیه تسویت؛ استخدام | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Double Simile in Persian Poetry: A Forgotten Rhetorical Device in Classical Poetics | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Saeed Rahimi | ||
| Assistant Professor of Persian Language and Literature, Center for Languages and Linguistics, Sharif University of Technology, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Simile, recognized as a fundamental rhetorical figure, appears in a variety of forms that engage the imagination. Sources on rhetoric have more or less sought to identify, define and categorize types of similes and, in general, compile the theoretical foundations of Persian literary aesthetics, but there has not always been a full congruence between creative texts and theoretical sources. Therefore, the categories and definitions presented in rhetorical texts concerning simile do not represent all the methods of forming simile and its creative subtleties. One of the special varieties of simile in Persian poetry is double/paired simile (mozdavaj). This study aims to provide a clear and comprehensive definition of double simile, trace its historical development in rhetorical manuals and poetry collections, and ultimately identify the most common patterns of double simile. The findings of the study indicates that double simile is a kind of Estekhdām-e-Tashbīhī (simile with referential shift) with a fixed conceptual motif. Accordingly, the poet compares the lover and the beloved to each other through the double simile mediated by Estekhdām, which paradoxically signify a distance rather than a proximity between the lover and the beloved. Apparently, the oldest rhetorical source that identified and defined double simile is Tarjomān al-Balāqa. However, rhetoricians after Radviani have either forgotten this particular form of simile or have overlooked its inherent and distinguishing features, subordinated to equivalent simile (Tasviat or Taswiyah). It is noteworthy that the earliest poet who has shown interest in this device is Manteqi Rāzi. In this research, an attempt was initially made to take a fresh look at this literary technique and to examine its differences from other simile such as tasviat or estekhdām. Then, through an analysis of poetic collections, the varieties of double simile were identified and classified into the sixteen common and widely used patterns. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Simile, double simile, rhetoric, Persian poetry, Tasviat, estekhdām | ||
| مراجع | ||
|
- ابن‌الفوطی الشیبانی، عبدالرزاق بن أحمد (1416 ق). مجمع الآداب فی معجم الألقاب. تحقیق محمد الکاظم. ج 2. چ 1. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- اخسیکتی، اثیرالدین (1398). دیوان اثیرالدین اخسیکتی. تصحیح محمود براتی خوانساری. چ1. تهران: سخن.
- ادیب صابر ترمدی (بی‌تا). دیوان ادیب صابر ترمدی. تصحیح محمدعلی ناصح. تهران: علمی.
- الهامی، فاطمه (1398). «بررسی شیوه‌های بلاغی حافظ در تشبیه‌ها و استعاره‌های پرکاربرد». فنون ادبی. سال یازدهم. شمارة چهار. 96-79.
- انوری، علی بن محمد (1376). دیوان انوری. به تصحیح محمدتقی مدرس رضوی. ج 1و 2. چ 4. تهران: علمی و فرهنگی.
- اوحدی اصفهانی (1375). کلیات اوحدی اصفهانی. به تصحیح سعید نفیسی. چ2. تهران: امیرکبیر.
- بیلقانی، مجیرالدین (1358). دیوان مجیرالدین بیلقانی. به تصحیح محمد آبادی. چ 1. تبریز: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران.
- جبلی، عبدالواسع (2536). دیوان عبدالواسع جبلی. به تصحیح ذبیح‌الله صفا. چ 2. تهران: امیرکبیر.
- جمال‌الدین اصفهانی، محمد بن عبدالرزاق (1362). دیوان استاد جمال‌الدین محمد بن عبدالرزاق اصفهانی. به تصحیح وحید دستگردی. چ 2. تهران: سنایی.
- جهان ملک خاتون (1374). دیوان جهان ملک خاتون. به تصحیح پوراندخت کاشانی راد و کامل احمدنژاد. چ1. تهران: زوار.
- حافظ، شمس‌الدین محمد (1362). دیوان حافظ. به تصحیح پرویز ناتل خانلری. ج 1. چ 2. تهران: خوارزمی.
- حسن‌زاده نیری، محمدحسن؛ حمیدفر، علی‌اصغر (1398). «شیوة تشبیه‌سازی سعدی». ادب فارسی. سال 9 شمارة 2. شمارة پیاپی 24. 176-155.
- خاقانی شروانی (1373). دیوان خاقانی شروانی. به تصحیح ضیاء‌الدین سجادی. چ 4. تهران: زوار.
- خجندی، کمال‌الدین مسعود (1975). دیوان کمال‌الدین مسعود خجندی. به تصحیح ک. شیدفر. چ 1. ج 2-1 و 2-2. مسکو: انتشارات دانش.
- خواجو کرمانی (1374). دیوان اشعار خواجو کرمانی. به تصحیح احمد سهیلی خوانساری. چ3. تهران و کرمان: پاژنگ و کرمان‌شناسی.
- دهلوی، امیرخسرو (1387). دیوان امیرخسرو دهلوی. به تصحیح اقبال صلاح‌الدین. چ 2. تهران: نگاه.
- رادویانی، محمد ابن عمر (1949). ترجمان البلاغه. به اهتمام احمد آتش. چ 1. استانبول: چاپخانۀ ابراهیم خروس.
- ساوجی، سلمان (1389). کلیات سلمان ساوجی. تصحیح عباسعلی وفایی. چ 1. تهران: سخن.
- سعدی، مصلح ابن عبدالله (1389). کلیات سعدی. به اهتمام محمدعلی فروغی. چ 15. تهران: امیرکبیر.
- سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم (1341). دیوان سنایی غزنوی. به تصحیح مدرس رضوی. چ 1. تهران: ابن‌سینا.
- شاملو، احمد (1383). مجموعه آثار. دفتر یکم:شعرها. چ 5. تهران: نگاه.
- شروانی، جمال خلیل (1375). نزهه المجالس. چ2. تهران: علمی.
- شمیسا، سیروس (1378). بیان و معانی. چ 4. تهران: فردوس.
- عراقی، فخرالدین (1372). کلیات عراقی. به کوشش سعید نفیسی. چ7. تهران: سنایی.
- عضد یزدی، جلال‌الدین (1366). دیوان جلال‌الدین عضد یزدی. به کوشش احمد کرمی. چ1. تهران: تالار کتاب.
- عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1341). دیوان غزلیات و قصاید عطار. به تصحیح تقی تفضلی. چ 1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
- عمادی شهریاری، عمادالدین (1381). دیوان عمادی شهریاری. به تصحیح ذبیح‌الله حبیبی‌نژاد. چ1. تهران: طلایه.
- عنصری بلخی (1363). دیوان استاد عنصری بلخی. به تصحیح سید محمد دبیرسیاقی. چ2. تهران: سنایی
- عوفی، محمد (1361). تذکرة لباب‌الالباب. به تصحیح ادوارد براون. چ1. تهران: فخر رازی.
- قطران تبریزی (1363). دیوان قطران تبریزی. به تصحیح محمد نخجوانی. چ1. تهران: ققنوس.
- غزنوی، سید حسن (1362). دیوان سید حسن غزنوی. به تصحیح سید محمدتقی مدرس رضوی. چ 2. تهران: اساطیر
- فرخی سیستانی (1371). دیوان حکیم فرخی سیستانی. به تصحیح سید محمد دبیرسیاقی. چ4. تهران: کتابفروشی زوار.
- فردوسی، ابوالقاسم (1384). شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ7. ج1. تهران: قطره.
- فقیه کرمانی، عمادالدین علی (1348). دیوان قصاید و غزلیات عمادالدین علی فقیه کرمانی. به تصحیح رکن‌الدین همایونفرخ. چ1. تهران: ابن‌سینا.
- قیس رازی، شمس‌الدین محمد (بی‌تا). المعجم فی معاییر اشعار العجم. به اهتمام محمد قزوینی. چ1. تهران: دانشگاه تهران.
- کریمی قره‌بابا، سعید (1397). «نوعی تشبیه نویافته در ادب فارسی؛ تشبیه سلب و ایجاب». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. 9(17). 204-189.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1383). «تشبیه». دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. به سرپرستی اسماعیل سعادت. جلد 2. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. 341-335.
- کزازی، میرجلال‌الدین (1368). زیباشناسی سخن پارسی 1. چ1. تهران: نشر مرکز.
- کمال‌الدین اسماعیل، اسماعیل بن محمد (1399). دیوان کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی. به تصحیح محمدرضا ضیاء. چ1. تهران: بنیاد موقوفات افشار.
- گرگانی، فخرالدین اسعد (1349). ویس و رامین. به تصحیح ماگالی تودوا و الکساندر گواخاریا. چ 1. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- مدبری، محمود (1370). شرح احوال و اشعار شاعران بی‌دیوان. چ1. تهران: نشر پانوس.
- مسعود سعد (1364). دیوان مسعود سعد. به تصحیح و اهتمام مهدی نوریان. ج1. چ1. اصفهان: کمال
- معزی نیشابوری، محمد بن عبدالملک (1318). دیوان معزی. به تصحیح عباس اقبال. چ 1. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف (1391). دیوان نظامی گنجوی. به تصحیح برات زنجانی. چ1. تهران: دانشگاه تهران.
- نیازی شهرزاد و خلیلیان، سپیده (1392)، «تحلیل بلاغی غزلیات کمال اسماعیل از منظر تشبیه». دانشگاه آزاد اسلامی نجف‌آباد : فصل‌نامة علمی –تخصصی دُرّ دَری. 3(9). 91-83.
- وحیدیان کامیار، تقی (1386). «تشبیه، ترفند ادبی ناشناخته». فصل‌نامة تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. (13). 19-7.
- وطواط، رشیدالدین (1339). دیوان رشیدالدین وطواط با کتاب حدائق السحر فی دقایق الشعر. تصحیح سعید نفیسی. چ1. تهران: کتابخانة بارانی.
- همایی، جلال‌الدین (1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چ 1. تهران: اهورا. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 158 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 192 |
||