پیوندهای مفید
آمار
| تعداد نشریات | 21 |
| تعداد شماره‌ها | 652 |
| تعداد مقالات | 9,519 |
| تعداد مشاهده مقاله | 68,409,839 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 47,890,039 |
بسط استعاری در ایهام‌تناسب به‌عنوان سبک غالب حافظ (تحلیلی در معنی‌شناسی واژگانی با رویکرد شناختی) | ||
| مطالعات زبانی و بلاغی | ||
| دوره 16، شماره 41، مهر 1404، صفحه 215-256 اصل مقاله (1.24 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22075/jlrs.2025.36913.2615 | ||
| نویسنده | ||
| یحیی عطائی* | ||
| استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. | ||
| تاریخ دریافت: 28 بهمن 1403، تاریخ بازنگری: 20 اسفند 1403، تاریخ پذیرش: 20 اسفند 1403 | ||
| چکیده | ||
| این پژوهش بسط استعاری در ایهام تناسب را به‌عنوان سبک غالب حافظ با رویکرد شناختی در معنی‌شناسی واژگانی بررسی کرده است. حافظ با بهره‌گیری از این شیوه، واژه‌های عینی را در مفاهیم انتزاعی و چندلایه به کار گرفته و امکان خوانشی چندگانه را در شعر خود فراهم آورده است. این پژوهش با رویکرد تحلیل متن و بهره‌گیری از دیوان حافظ به‌عنوان پیکره مطالعاتی، فرایند دگرگونی معنایی واژگان را مورد بررسی قرار داده است. چارچوب نظری تحقیق بر پایة معنی‌شناسی واژگانی بوده و از مفاهیم زبانشناسی شناختی برای تحلیل انتقال مفهومی و شکل‌گیری معانی استعاری استفاده شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که حافظ با ارجاع به لایه‌های کهن معنایی واژگان و تغییرات تاریخی آن‌ها خواننده را به ادراک استعاری و دریافت چندلایه‌ای از مفاهیم هدایت می‌کند. این لایه‌های معنایی که هماهنگ با رندی حافظ است، نقش مهمی در تصویرسازی، پیوند عینیت و انتزاع و ایجاد پیوستگی فرهنگی دارند. همچنین در برخی موارد، مرز میان بسط استعاری و دستوری‌شدگی مشاهده شده است. نتایج نشان می‌دهد که بسط استعاری در ایهام تناسب موجب عمق معنایی، تنوع تفسیری و پیوند قوی‌تر میان لایه‌های زبانی و مفهومی در شعر حافظ شده است. سی واژه در این پژوهش بررسی شده است؛ ازجمله می‌توان به واژه‌های «سبب، عقل، واقف، مشرب، تعلل، تجمل، شرح و جبر» اشاره کرد که در ساخت ایهام تناسب و لایه‌های معنایی نقش برجسته‌ای دارند. ناآگاهی از معانی کهنِ واژگان سببِ برداشت‌های ناقص یا نادرست از ابیات می‌شود. ازاین‌رو این پژوهش ظرافت‌های معنایی و بلاغی تازه‌ای را آشکار کرده که درک دقیق‌تری از شعر حافظ را برای خوانندگان و شارحان فراهم می‌آورد. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| حافظ؛ شعرشناسیِ شناختی؛ معنی‌شناسی واژگانی؛ بسط استعاری؛ ایهام تناسب | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Metaphorical Extension in Īhām-e-Tanāsob as the Dominant Stylistic Feature in Hāfiz’ Poetry: A Lexical Semantic Analysis within a Cognitive Approach | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Yahya Ataei | ||
| Asistant Professor of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| This study examines the role of metaphorical extension in īhām-tanāsob (almost close to associative pun) as a dominant stylistic feature in Hāfiz’s poetry, adopting a cognitive approach to lexical semantics. Hāfiz employs this technique to use concrete words for abstract and multilayered concepts, thereby enabling multiple interpretations and semantic dynamism in his poetry. The research adopts a textual analysis approach, using Hāfiz’s Divān as the corpus of the study to investigate the process of semantic change in words. The theoretical framework is based on lexical semantics, drawing on cognitive linguistic concepts to analyze conceptual transfer and the formation of metaphorical meanings. The findings show that, by referencing the archaic semantic layers of words and their historical shifts, Hāfiz guides the reader toward metaphorical understanding and multilayered interpretation of concepts. These semantic layers, which align with Hāfiz’s rendi (libertinism), play a significant role in imagery, bridging the concrete and the abstract and fostering cultural continuity. In some cases, the boundary between metaphorical extension and grammaticalization can be observed. The results indicate that metaphorical extension in īhām-tanāsob enhance semantic depth, interpretive diversity, and a stronger connection between linguistic and conceptual layers in Hāfiz’s poetry. Thirty key words, which play a significant role in the construction of īhām-tanāsob and the creation of layered meanings, have been analyzed in this study, including sabab (cause), ʿaql (reason), wāqif (knower), mashrab (temperament), taʿallul (pretext), tajammul (elegance), sharḥ (explanation), and jabr (compulsion). Lack of awareness concerning the archaic meanings of these words often leads to incomplete or incorrect interpretations of the verses. Therefore, this study has revealed new semantic and rhetorical subtleties, offering a more precise understanding of Hāfiz’s poetry for readers and commentators. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Hāfiz, cognitive poetics, lexical semantics, metaphorical extension, Īhām-e-Tanāsob | ||
| مراجع | ||
|
ـ قرآن کریم.
ـ البحتری، ابوعبادة (۱۹۶۴). دیوان البحتری. تحقیق حسن کامل الصیرفی. قاهره: دارالمعارف.
ـ بهرامی‌خورشید، سحر (۱۴۰۰). دستور شناختی: مبانی نظری و کاربست آن در زبان فارسی. تهران: سمت.
ـ پشتدار، علی‌محمد؛ اسماعیلی، محبوبه (1398). «بررسی انواع ایهام در غزلیّات حافظ». پژوهشنامه اورمزد، -(46 )، 103-84.
ـ جامی، عبدالرحمن (۱۳۶۵). دیوان نورالدین‌عبدالرحمن جامی. تصحیح حسین پژمان. تهران: حسین محمودی.
ـ جندقی، یغما (۱۳۳۹). کلیات یغمای جندقی. تهران: افستِ نسخة خطی اعتضادالسلطنه.
ـ حافظ، شمس‌الدین محمد (1362). دیوان حافظ. تصحیحِ پرویز ناتل خانلری. تهران: خوارزمی.
ـ حسن‌زادهی نیری، محمدحسن؛ دالوند، یاسر (1394). «ایهام تناسب‌های پنهان در شعر حافظ». متن‌پژوهی ادبی (زبان و ادب پارسی)، 19(64). 53-31.
ـ حیدری، علی (1385). «ایهام در شعر حافظ». کیهان فرهنگی. (239-240). 38-32.
ـ خاقانی، افضل‌الدین (۱۳۷۵). دیوان خاقانی. ویراستة میرجلال‌الدین کزازی. تهران: مرکز.
ـ خبازی، مهدی؛ سبطی، صفا (۱۳۹۵). «بدنمندی در پدیدارشناسی هوسرل، مرلوپونتی و لویناس». حکمت و فلسفه، دورة ۱۲ ش 3 (پیاپی 47)، 98-75.
ـ خراسانی، حبیب (۱۳۹۷). دیوان حاج‌میرزاحبیب خراسانی. به‌اهتمام علی حبیب. تهران: زوار.
ـ دالوند، یاسر؛ شمیسا، سیروس (1397). «ایهام تناسب در محور عمودی متن (با نگاهی به سیر تحوّل ایهام در کتب بلاغی پارسی)». پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت، 7(2). 38-19.
ـ دالوند، یاسر (۱۳۹۶). زین آتش نهفته: پژوهشی در ایهام‌های پنهان شعر حافظ، تهران: علمی.
ـ دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۷۷). لغتنامه. تهران: دانشگاه تهران.
ـ ذاکری، احمد؛ صفری‌بندپی، اسد؛ صادقی، محمد (۱۳۹۴). «ایهام ترادف ویژگی سبکی منحصربه‌فرد حافظ». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). 7(24)، 69-41.
ـ رازی، عبدالقادر (۱۳۶۸). امثال و حکم. تصحیح و ترجمة فیروز حریرچی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ راسخ‌مهند، محمد (۱۳۹۸). مکاتب زبانشناسی. تهران: آگه.
ـ رضویان، حسین؛ موسوی، سیدحمزه؛ خاکی، شقایق (۱۴۰۴). «مقایسه کاربرد آمیختگی مفهومی در سبک نوشتار ادبی و علمی». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. ۱۶(۳۹). 42-7.
ـ سعدی، مصلح‌‌بن‌عبدالله (138۳). متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی. به کوشش مظاهر مصفا. تهران: روزنه.
ـ شرقی، محمدعلی (۱۳۶۶). قاموس نهج‌البلاغه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ صفوی، کورش (۱۳۹۹). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سورة مهر.
ـ ضیایی حبیب‌آبادی، فرزاد (1383). «ایهام تناسب در شعر حافظ». کتاب ماه (ادبیات و فلسفه). (81). 64-71.
ـ عزیزی هابیل، مجید؛ نوری، علی؛ حیدری، علی؛ زهره‌وند، سعید (۱۴۰۰). «مقایسۀ کاربرد ایهام در قصاید خاقانی و غزلیات حافظ». پژوهشنامه متون ادبی دوره عراقی. 3(2). 120-95.
ـ عطار، فریدالدین (1385). منطق‌الطیر. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی‌کدکنی. تهران: سخن.
ـ غنی‌پور ملکشاه، احمد؛ رضازاده‌بایی، سیده‌سودابه (1392). «بررسی و مقایسه ایهام و گونه‌های آن در اشعار خاقانی و حافظ». پژوهشنامه نقد ادبی و بلاغت. 2(1). 56-37.
ـ فرخی، ابوالحسن (۱۳۷۱). دیوان حکیم فرخی سیستانی. به‌کوششِ محمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
ـ فروزانفر، بدیع‌الزمان (۱۳۸۱). احادیث و قصص مثنوی. ترجمة کامل و تنظیم مجدد حسین داوودی. تهران: امیرکبیر.
ـ فیروزیان، مهدی (1391). «ایهام موسیقایی در دیوان خاقانی و سنجش آن با دیوان حافظ». سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). 5(2(پی در پی 16)). 313-293.
ـ قاآنی، حبیبالله (1336). دیوان حکیم قاآنی شیرازی. تصحیح و مقدمه از محمدجعفر محجوب. تهران: امیرکبیر.
کزازی، میرجلال‌الدین (۱۳۸۷). «گنج در مغازه(جستاری در معنی‌شناسی تاریخی)». فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی. 2(5). 152-144.
ـ کرمی، هاشم؛ علی‌اکبری، نسرین؛ نقشبندی، زانیار (۱۴۰۲). «بررسی و تحلیل رویکردهای مفهوم‌سازی عشق، در اشعار یدالله بهزاد کرمانشاهی». دانشگاه سمنان: مطالعات زبانی و بلاغی. ۱۴(۳۲). 316-287.
ـ لانگاکر، رونالد (۱۳۹۷). مبانی دستور شناختی. ترجمة جهانشاه میرزابیگی. تهران: آگاه.
ـ لاهیجی، فیاض (۱۳۷۳). دیوان فیاض لاهیجی. تصحیح و تحشیه جلیل مسگرنژاد. تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
ـ لاینز، جان (۱۳۹۱). درآمدی بر معنی‌شناسی زبان. ترجمة کورش صفوی. تهران: علمی.
ـ مارتینه، آندره (۱۳۹۳). مبانی زبانشناسی عمومی اصول و روشهای زبانشناسی نقشگرا. برگردان فارسی از هرمز میلانیان. تهران: هرمس.
ـ مصطفی، ابراهیم؛ الزیات، حسن؛ عبدالقادر، حامد؛ النجار، محمدعلی (۱۳۸۷). المعجم‌الوسیط. قم: موسسة الصادق للطباعة و النشر.
ـ مولوی، جلالالدین محمد (137۵). مثنوی معنوی. تصحیحِ رینولد الین نیکلسون. تهران: توس (افست از روی چاپ لیدن).
ـ همدانی، غبار (۱۳۶۱). دیوان جامع غبار همدانی. به‌کوشش محسن رمضانی. تهران: پدیده.
-Collins, A. M., & Quillian, M. R.(1969). Retrieval time from semantic memory. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 8(2), 240-247. -Kövecses, Z.(2002). Metaphor: A practical introduction. Oxford University Press. -Lakoff, G., & Johnson, M.(1980). Metaphors We Live By. University of Chicago Press. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 11,872 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 3,073 |
||